Onthulling van de BeeTotem voor de Resedamaskerbij

In een stad waar zelfs de stoeptegels verhalen fluisteren, krijgt op woensdag 11 juni een zeldzame stadsbewoner een gezicht, en een totem. Op het Plantage Westermanplantsoen, tegenover het Groote Museum van ARTIS, wordt om 17.00 uur de derde Amsterdamse BeeTotem onthuld, gewijd aan de resedamaskerbij (Hylaeus signatus). Een bijtje zo klein dat je haar makkelijk over het hoofd ziet, totdat je weet waar je moet kijken. En dan wíl je niet meer wegkijken.

De officiële onthulling wordt gedaan door Carlien Blok, directeur van de Hortus Botanicus Amsterdam. Daarmee zet de Hortus letterlijk de stap over haar eigen drempel en laat zien hoe instituten in deze tijd een actieve rol kunnen spelen in de publieke ruimte - als inspirator, verbinder en bondgenoot van het onverwachte leven daarbuiten.

De BeeTotem is geen los kunstwerk, maar onderdeel van het langlopende actie-onderzoek RefuBees - De Stad als Tijdelijk Natuurreservaat. Dit initiatief van kunstenaar Hans Kalliwoda beweegt zich op het snijvlak van kunst, ecologie, burgerschap en systeemverandering. RefuBees is
een sociale sculptuur waarin bewoners, beleidsmakers, ecologen, ontwerpers en fondsen samenkomen rondom een gemeenschappelijke vraag: hoe maken we samen ruimte voor het leven dat we dreigen te verliezen?

Kalliwoda’s kunstproject is geen ‘installatie’, maar een uitnodiging tot meedoen. Het nodigt uit tot anders kijken, anders denken, en uiteindelijk anders handelen. Niet met de vinger omhoog, maar met de blik op verbinding en praktische verbeeldingskracht. De BeeTotem is daarbij geen eindpunt, maar een herkenningspunt in een groeiende beweging.

In een stad met meer dan 180 verschillende nationaliteiten en een even rijke culturele diversiteit, werkt de natuur hier als gemeenschappelijke taal. Vrijwel iedereen weet inmiddels dat het niet goed gaat met de bij, maar dat het vooral de wilde bijen zijn die onze hulp nodig hebben, is nog niet overal doorgedrongen. RefuBees maakt die kennis tastbaar én handelbaar, in een beweging van onderop - door bewoners, voor bewoners - ondersteund door stadsecologen en beleidsmakers die via het Toekomstverbond GROEN Amsterdam aan het leren zijn hoe ze dit soort verandering moeten ondersteunen. Want: dit soort verandering moet je mogelijk maken, niet managen.

Via www.refubees.org ontdekken bewoners per postcode welke wilde bij in hun buurt voorkomt. Vervolgens kunnen zij die soort symbolisch adopteren en haar favoriete, biologisch geteelde bloemen bestellen, afgestemd op haar specifieke nectar- en stuifmeelbehoeften. De planten komen per post. Geen jargon, geen vergaderingen. Gewoon: een balkon, een pot, en een gebaar dat telt. Zo wordt biodiversiteit teruggebracht tot iets kleins en menselijks. Iets wat iedereen kan doen. Of je nu ervaring hebt met tuinieren of niet. Of je een balkon hebt, een voortuin, of alleen het verlangen om verschil te maken. Geen plek? Word een plantbuddy en help iemand anders bloeien.

De BeeTotem in de Plantagebuurt volgt op eerdere edities, waaronder die voor de grote klokjesbij aan de Admiralengracht in De Baarsjes (2021), feestelijk onthuld door Koos Biesmeijer, wetenschappelijk directeur en wildebijenspecialist bij Naturalis Biodiversity Center. In het najaar van 2025 verschijnt een volgende BeeTotem op het terrein van Naturalis in Leiden, dat zich nu al met enthousiasme inhoudelijk verbindt aan het initiatief.

Amsterdam telt maar liefst 104 soorten wilde bijen en dankzij ruim dertig jaar aan structurele monitoring, vooral door bioloog Arie Koster, is het leefgebied van deze soorten in kaart gebracht en opgedeeld in net zoveel zones. Die wetenschappelijke fijnmazigheid vormt de stevige ondergrond van RefuBees als vorm van actie-onderzoek: een levende samenwerking tussen wetenschap, kunst, bewoners en beleid. Daarmee ontstaan op maat gemaakte biotopen, afgestemd op de specifieke behoeften van lokale bijensoorten.

Nergens ter wereld bestaat zo’n precies overzicht van stedelijke bijenpopulaties. Amsterdam heeft daarmee niet alleen een unieke verantwoordelijkheid, maar ook de kans om uit te groeien tot internationale voorloper in het creëren van wild-bijvriendelijke stadszones, zones die niet ontstaan uit abstract beleid, maar uit betrokkenheid, samenwerking en liefde voor het leven dat zich tussen de stoeptegels verschuilt.
RefuBees bloeit dankzij de steun van mensen en organisaties die helpen voorkomen dat de wilde bij in rook opgaat. Van Stichting DOEN tot de ontwerpdenkers van de TU Delft, van betrokken ambtenaren tot stille gevers: allemaal dragen ze bij aan een stad waar biodiversiteit niet wordt
beheerd, maar beleefd.

Dus kom kijken, luisteren, adopteren, of gewoon even stilstaan bij dat wat kleiner is dan jij, maar groots van betekenis.

Image credits Ernst van Deursen en MacSiersImaging